تاریخچه و اهداف ارزشیابی کیفی و توصیفی دانش‌آموزان

تاریخچه طرح ارزشیابی کیفی- توصیفی در نظام آموزش و پرورش کشور ایران: بعد از تشکیل معاونت آموزش عمومی و دفتر ارزشیابی تحصیلی و تربیتی، شورای عالی آموزش و پرورش طی رای صادره در جلسه ۶۷۴ مورخ ۲/۵/۸۱ به دفتر ارزشیابی تحصیلی و تربیتی ماموریت داد تا در خصوص تبدیل مقیاس کمی به کیفی مطالعاتی انجام داده و گزارش آن را به شورا ارایه دهد. دفتر ارزشیابی تحصیلی و تربیتی بعد از مطالعات و بررسی‌های خود طرحی را تحت عنوان ارزشیابی توصیفی تهیه و به شورا ارایه کرد این طرح در سال تحصیلی ۸۲-۸۱ به صورت پیش آزمایش در ۲۵ کلاس و در ۵ استان اجرا شد و پس از نقد و بررسی و اعمال تغییرات لازم در تاریخ ۸۲/۶/۱۲ کمیسیون معین شورای عالی آموزش و پرورش دستورالعمل ارزشیابی کیفی- توصیفی را تصویب کرد و این طرح در ۱۰۰ مدرسه کشور و ۲۰۰ کلاس پایه اول ابتدایی به اجرای آزمایشی درآمد. در سال تحصیلی ۸۵-۸۴ در ۵۰۰ کلاس اول ابتدایی و همین طور تا سال تحصیلی ۸۸-۸۷ به طور آزمایشی در پایه اول و همچنین در پایه‌های بالاتر انجام شده تا اینکه بر اساس مصوبه شورای عالی آموزش و پرورش اجرای سراسری طرح ارزشیابی کیفی – توصیفی به صورت یک برنامه ملی در دوره ابتدایی از سال تحصیلی ۸۹-۸۸ به صورت پلکانی آغاز شد. ارزشیابی کیفی- توصیفی چیست؟ فرآیند جمع‌آوری، تجزیه وتحلیل وتفسیراطلاعات حاصل از به کارگیری ابزارهای مختلف (آزمون مداد کاغذی، آزمون عملکردی، ثبت مشاهدات، بررسی تکالیف و فعالیت‌ها و…)، از ابعاد مختلف جریان یادگیری وارایه بازخوردهای توصیفی مفید وموثر درجهت هدایت این جریان به سوی تحقق بهتر اهداف است.
اهداف ارزشیابی کیفی- توصیفی: اصلاح، بهبود و ارتقای یاددهی-یادگیری درکلاس ومدرسه، از طریق افزایش تعامل موثروسازنده بین معلم و دانش‌آموز، شناسایی و پرورش استعدادها و توانایی‌ها و علایق دانش‌آموزان با تکیه بر استعدادهای برتر هر یک از آنان، توجه و کمک به رشد همه‌جانبه شخصیت دانش‌آموز وآگاه ساختن دانش‌آموز و اولیای ایشان از فرآیند پیشرفت تحصیلی و تربیتی و جلب مشارکت آنان دربهبود عملکرد دانش‌آموزان از مهم‌ترین اهداف این نوع از ارزشیابی است.
محاسن ارزشیابی کیفی-توصیفی: کاهش اضطراب نامطلوب و فعالیت‌های دانش‌آموز، شناخت عمیق و دقیق‌تر از دانش‌آموزان، توجه به تلاش‌ها و فعالیت‌های دانش‌آموزان درکنار موفقیت، به خدمت گرفتن ارزشیابی برای آموزش و یادگیری بهتر، مشارکت دانش‌آموز و والدین در ارزشیابی، حمایت از کودک و توجه به حقوق او درکلاس ومدرسه، ایجاد فضای محبت و همدلی بین دانش‌آموزان وشناسایی مشکلات یادگیری درزمان مناسب و تلاش برای رفع آن را نیز کارشناسان و طراحان این نوع ارزشیابی از محاسن این طرح می‌دانند.
آسیب‌هایی که تحقق اهداف ارزشیابی کیفی -توصیفی را تهدید می‌کند: در همین راستا کارشناسان و صاحبنظران بر این باورند که آسیب‌هایی از قبیل: عدم تغییر نگاه ونگرش جامعه فرهنگی و اولیا، تراکم بیش از حد دانش‌آموزان در کلاس‌های درس، عدم آشنایی معلمین با ابزارها و نقش آنها درجمع‌آوری اطلاعات، نبود معیار عینی برای جمع‌بندی عملکرد دانش‌آموزان درپایان هر نوبت تحصیلی، ابهام در مفاد آیین‌نامه و مقررات و ضوابط اجرا، نبود نظارت کافی بر اجرای برنامه، عدم هماهنگی بین معلمین و مسوولان، هماهنگ نبودن مجریان برنامه در استان‌ها، ابهام در درجه‌بندی‌های عملکرد و شناسایی جایگاه واقعی دانش‌آموزان، اعمال نظر شخصی مدرسان در کلاس‌های ضمن خدمت وناهماهنگی بین آموزش سنتی و ارزشیابی مدرن به‌شدت مانع از آن شده است تا این طرح به اهداف مورد نظر خود دست یابد. آیا در ارزشیابی کیفی-توصیفی مردودی وجود دارد؟ ارزشیابی تحصیلی شامل دو فعالیت مهم است که عبارتند از نخست جمع‌آوری اطلاعات از وضعیت تحصیلی وتربیتی فرد و دوم داوری وقضاوت درباره فرآیند، پیشرفت فرد و نتایج آن. شاید بسیاری از معلمان نمی‌دانند که علاوه بر مقیاس خیلی خوب، خوب، قابل قبول ونیاز به تلاش وآموزش بیشتر، مقیاس پنجمی نیز با عنوان نیاز به تلاش وآموزش مجدد نیز وجود دارد که اگر دانش‌آموز به اهداف یادگیری پایه‌ای که درآن به تحصیل مشغول است، نرسیده، طول دوره آموزش در آن پایه را برای او با کمک این مقیاس به قدر دوازده ماه دیگر افزایش می‌دهند پس مردودی هست، اما وقتی از یک زاویه تخصصی بخواهیم به این پرسش پاسخ دهیم، در دوره ابتدایی مردودی به معنای سنتی آن وجود ندارد. این بدان معناست که اگر معلم ابتدایی با چیستی وچرایی و چگونگی ارزشیابی کیفی-توصیفی آنگونه که می‌خواهیم باشد، آشنا شود، یعنی کاربرد ابزارها را متناسب با اهداف فهمیده باشد و بازخورد توصیفی در فرآیند آموزش را خوب درک و اجرا کند و از تکالیف و مداخله‌های مناسب یاری بگیرد، بی‌تردید فراوانی دانش‌آموزانی که از مقیاس پنجم استفاده خواهند کرد انگشت‌شمار خواهد بود یعنی معلم برخلاف گذشته که فقط از طریق امتحان کتبی یا شفاهی دانش‌آموزان را ارزشیابی می‌کرد، امروزه و با ارزشیابی کیفی -توصیفی می‌تواند با ابزارهای مختلف متناسب با اهداف مربوطه از میزان یادگیری دانش‌آموزان آگاه شده و قضاوت کند.